شک در غایتشک در غایت، تردید در استمرار چیزی، ناشی از تردید در پایان زمان عمل به آن است. ۱ - تعریفشک در غایت، به معنای شک در دوام و استمرار چیزی است که استعداد بقا و استمرار دارد به سبب شک در به پایان رسیدن زمان عمل به آن. ۲ - توضیح شک در غایتیکی از تقسیمات استصحاب، تقسیم آن به اعتبار دلیل مستصحب یا دلیل حکم در موردی که مستصحب حکم باشد است، به این لحاظ که دلیل حکم: ۱. گاهی به صراحت بر استمرار حکم تا ابد دلالت می‌نماید؛ ۲. گاهی به صراحت بر عدم استمرار حکم دلالت می‌کند؛ ۳. گاهی در استمرارِ فی الجمله حکم ظهور دارد، که خود به دو گونه است: ا) دلیل حکم در استمرار ظهور دارد تا زمانی که رافعی آن را رفع نماید؛ برای مثال، دلیل وضو دلالت می‌کند که طهارت باطنی تا زمانی که رافعی پدید آید و طهارت را بردارد، می‌تواند بقا داشته باشد؛ ب) دلیل حکم تا غایتی معین، در استمرار حکم ظهور دارد، مثل: «اتموا الصیام الی اللیل» که بر استمرار روزه تا شب دلالت می‌کند نه بیش از آن؛ ۴. گاهی اهمال و اجمال دارد و درباره استمرار و عدم استمرار حکم ساکت است. گروهی از اصولی‌ها استصحاب را مطلقا حجت دانسته‌اند، چه در «شک در رافع» و چه در «شک در غایت» و چه در فرض اهمال دلیل، برخی دیگر، استصحاب را مطلقا حجت ندانسته‌اند و بعضی هم چون مرحوم «محقق اول» در «معارج الاصول» و «محقق خوانساری» در «شرح دروس»، میان شک در رافع و شک در غایت از یک سو و فرض اهمال دلیل از سوی دیگر، تفصیل داده و استصحاب را در شک در رافع و غایت پذیرفته، ولی در فرض اهمال دلیل، انکار نموده‌اند. ۳ - اقسام شک در غایتشک در غایت، اقسامی دارد، هم چون: شک در اصل وجود غایت و شک در غایت بودن امر موجود. ۳.۱ - شک در اصل وجود غایتشک در اصل وجود غایت، مثل آن که شارع بگوید: «اتموا الصیام الی اللیل» و دانسته شود که «لیل» با از بین رفتن «حمرة مشرقیة» پدید می‌آید؛ در این فرض، اگر هوا ابری باشد، در اصل حصول غایت اصل وجود لیل شبهه می‌شود. ۳.۲ - شک در غایت بودن موجوداما شک در غایت بودن موجود، مثل این که در مثال قبل، تردید شود آیا شب که غایت حکم است با از بین رفتن حمره مشرقیه محقق می‌شود یا با پنهان شدن قرص خورشید هنگام غروب؛ در این فرض، اگر استتار قرص صورت گیرد، تردید می‌شود آیا این امر موجود، غایت است یا نه. ۴ - منشا شک در غایتبه بیان دیگر، منشا شک در غایت سه چیز است: ۱. گاهی شبهه مفهومی، سبب شک در تحقق غایت می‌شود، مانند آن که دانسته شود غایت وجوب نماز عصر، وقت مغرب است، اما درباره مفهوم مغرب شک وجود داشته باشد که آیا به استتار قرص شمس پنهان شدن گردی خورشید گفته می‌شود یا به ذهاب حمره مشرقیه محو شدن سرخی خورشید از طرف مشرق به هنگام غروب؛ ۲. گاهی شبهه حکمی، منشا شک در غایت است، مانند آن که شک شود غایت وجوب نماز عشا نصف شب است یا طلوع فجر؛ ۳. گاهی شبهه مصداقی، منشا شک در غایت است، مانند آن که معلوم است نیمه شب غایت وقت نماز عشا است، اما در این که نیمه شب شده یا نه، شک وجود دارد. هر یک از این اقسام، احکام جداگانه‌ای دارد که در کتاب‌های اصولی بیان شده است. [۲]
محمدی، علی، شرح رسائل، ج۵، ص۶۸.
[۴]
کوثرانی، محمود، الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة، ص۵۴.
[۵]
کوثرانی، محمود، الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة، ص۵۸.
[۶]
انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، ج۲، ص۵۵۶.
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوين توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي، برگرفته از مقاله «شک در غایت». |